Modra (Polsky) Modra (Polsky)
M O D R A - miasto licznych podobieństw
- perła Małych Karpat
Odkryjcie uroki niepowtarzalnego centrum Zachodniej SÅ‚owacji
POZNAWANIE MIASTA
PoÅ‚oženie Modrej na poÅ‚udniowym zboczu MaÅ‚ych Karpat, wÅ›ród dwóch wažnych miast zachodniej SÅ‚owacji (Trnawy i BratysÅ‚awy) przeznaczyÅ‚o jej rozwój. Pierwotnie sredowieczne
centrum miasta (Plac L. Stura i Dolna ulica) charakteryzuje zygzakowatość, dziÄ™ki której
wysÅ‚užyÅ‚a sobie Modra przezwisko "Filek" (Vieleck).
W jÄ™z. niemieckim viel znaczy dužo, sporo i eck kÄ…t. Jest to w skrócie i z humorem wyražony fakt, že miasto rozwijaÅ‚o siÄ™ w nierownym podgórskim terenie po stronach meandrujÄ…cej
rzeczky "Modra". Na wytyczonych działkach w takim trudnym terenie powstawali dlatego
domki z kulisowicie wysuniÄ™tymi narožnikami. Osiedle romaÅ„skie z 12. wieku, tzw. Stare
miasto (Altstadt) rozpościerało się w okolicy dzisiejszego cmentarza w dolnej częsci Modrej.
Niemiecki kolonisci osiedlilisiÄ™ w górnej czÄ™sci miasta. Soczewkowatym rozszerzeniem ulicy uksztaÅ‚towali targowÄ… przestrzeÅ„, która do dzisiaj jest glównym rynkiem. W przeciÄ…gu stuleci górna i dolna część poÅ‚Ä…czylisiÄ™. Równiež częściowo zachowany forteczny system z pocz.17. wieku charakteryzuje nieregularność. Mury obronne budowane byÅ‚y do juž istniejÄ…cej zabudowy i nie mogÅ‚y objąć caÅ‚y obwód miasta. Starsza część Modrej zostaÅ‚a pomimo murów obronnych. Z powodu obrony jednak i tutaj powstaÅ‚ punkt fortyfikacyjny, pozostajÄ…cy z muru kamiennego koÅ‚o koÅ›ciela Å›w. Jana ChrzcicieÅ‚a i cmentarzu, wzmocnionego wiežĂ„… renesansowej dzwonnice.
Sylwetka miasta jest uksztaÅ‚towana konturÄ… grzbietu MaÅ‚ych Karpat, z którego sterczy Velka
Homola (709 m), pasmem winogron, smukÅ‚ymi wiežami koÅ›cielnymi i dachami mieszczaÅ„skich i winiarskich kamienic.
Do zabytków miasta naležy koÅ›cioÅ‚ Å›w. Jana ChrzcicieÅ‚a, wczeÅ›niej koÅ›cioÅ‚ proboszczowski
z 2. poÅ‚. 14. stulecia, w 16. i 18. wieku przebudowany, który jest najstarszÄ… pamiÄ…tkÄ… budowlanÄ… w mieÅ›cie, koÅ›cioÅ‚ Å›w. Stefana króla z r. 1873-1876 na Placu Stura, zbudowany na miejscu starszej kaplicy, Niemiecki (1834) i SÅ‚owacki (1826) ewangelicki koÅ›cioÅ‚ koÅ›cioÅ‚a wyznania augsburgskiego na ulicy Dolnej razem z kaplicÄ… P. Marii Åšniežnej (1760), grupa posÄ…gów Kalwarii z 18. wieku, stojÄ…ca przed wejÅ›ciem do cmentarza, który jest miejscem ostatniego wypoczynku L. Stura i kilku wažnych osobistoÅ›ci sÅ‚owackiej narodowej historii, wczeÅ›niej renesansowy zamek z 17. wieku, przebudowany w 18. i 19. wieku i w r. 1957 adaptowany na ÅšredniÄ… winiarskÄ… szkoÅ‚Ä™, część murów obronnych Å‚Ä…cznie z BramÄ… miejskÄ…, okrÄ…glÄ… basztÄ… (dziÅ› Galeria I. Bizmayera) i kwadratowa baszta (część budynku Starej ceramiki).
MODRA HISTORYCZNA
H i s t o r i a
Początky zasiedlenia terytorium Modrej sięgają do epoki brązowej (2.tys. przed naszą erą).
O obecnoÅ›ci Keltów (1. st. przed naszÄ… erÄ…) i o kontaktach z antycznym Rzymem (1.-4.st.)
świadczą znalezenia monet.
Początky zasiedlenia trwalego sięgają do 9. st., do okresu rozwoja Rzeszy Wielkomorawskiej.
Ă?“wczesny obywatele osiedla w póÅ‚nocno-wschodnej części miasta pogrzebywali martwych
na cmentarzu w części tzw. winnicy p. Sodomu. W tym samym stuletiu užywali jak atakujÄ…ce grodzisko część Zamcisko w Harmonii. To grodzisko sÅ‚užyÅ‚o równiež w poÅ‚. 12. i 13. st.
do užytku wojskam wÄ™gierskim. Z 12. i 13. st. pochodzÄ… o Modrej pierwsze pisemne zmianki.
Przyjazd niemieckich "gości" był impulsem do intensywnego rozwoju winiarstwa. W 1. poł.
14. st. Modra dzięki ekonomicznemu rozwoju stała sie (vennym) miastem.
W r.1361 otrzymaÅ‚a od wÄ™gierskiego monarchy Ludowita I. przywileje poddaÅ„czego miasta wÄ™gierskiej królowej. W zaležnoÅ›ci poddaÅ„czej pozostaÅ‚a Modra do r. 1569, kiedy król
Maximilian II. awansowaÅ‚ ModrÄ… na swobodne miasto królewskie. 16., 17., i 18. st. sÄ… dla miasta trzemi stuleciami najwiÄ™kszego prawnego i budowlanego rozwoju.
SÄ… zwiÄ…zane z trzemi austriacko-wÄ™gierskimi cesarzami - Maximilianem II., Rudolfem II. i Matthiasem. Obywatele Modrej nazwali ich "ojcami miasta". Z ich bezpoÅ›redniego impulsu Modra powinna byÅ‚a dostosować siÄ™ do reszty wÄ™gierskich królewskich miast "obwarowaniem murami, fortyfikacjÄ… i przyozdobieniem wiežami i bramami". Kolejnym obowiÄ…zkiem byÅ‚o zaÅ‚oženie poddaÅ„czej osady (dzisiejsza miejscowa część "Kralowa"). Miasto nabyÅ‚o nowe
terytorialne podzielenie, które zachowaÅ‚o siÄ™ do dzisiaj. WewnÄ™trzne miasto rozszerzone o nowe ulice w zachodniej części (centrum stanowiÅ‚a dzisiejsza Dukelska ulica) byÅ‚o otoczone murami, waÅ‚em i fosÄ…. Trzy nowozbudowane bramy - Dolna, Horna i Pezinska oddzielaÅ‚y trzy przedmieÅ›cia.
Mury byÅ‚y umocnione dwiema basztami. Na rynku byÅ‚a zbudowana wiež, która jest dzisiaj
wiežĂ„… koÅ›cielna - koÅ›cioÅ‚a Å›w. Stefana króla, ratusz, w którym jest obecnie Muzeum L. Stura.
Renesansowa przebudowa miasta dotknęła równiež winiarskich kamienic. W terytorium rynku byÅ‚y przebudowane na piÄ™trowe mieszczaÅ„skie kamienice. Miasto nabyÅ‚o nowej wartoÅ›ci. Ten rozwoj jednak nie byÅ‚ skoÅ„czony z powodu sytuacje politycznej. Ostatnim budynkiem dokumentujÄ…cym monumentalne architektoniczne tendencje Austrio-WÄ™gierskiej monarchie jest budynek Seminarium nauczycielskiego, zbudowanego w latach 1884-1887. DziÅ› jest siedzibÄ… Pedagogicznej i kulturnej akademii.
MODRA - MIASTO WINOGRONA I WINIARSTWA
PoczÄ…tki uprawiania winorogrona w Modrej niestety ciÄ…gle jeszcze nie znamy do koÅ„ca. Pierwsze pisemne wzmianki sÄ… dopiero z 14. wieku. Tymczasem dochody z sprzedažy wina stanowili podstawÄ™ gospodarnoÅ›ci. Szczyt winiarstwa w Modrej nastÄ…pil, kiedy wojska tureckie zabÅ‚okowali drogi targowe w poÅ‚udniowych częściach WÄ™gier. Z tej sytuacji potrafiÅ‚a Modra skorzystać. PomyÅ›lnÄ… sprzedaža wina i rzemieslniczych produktów zaliczyÅ‚a siÄ™ Modra nie tylko do najwažniejszych miast królewskich WÄ™gier, ale tež do najwiÄ™kszych miast winiarskich na terytorium SÅ‚owacji.
J.J. Schreiber, autor pierwszej monografji o Modrej zh r. 1719 (jedna z najstarszych monografji Węgier), wymienia te wiersze:
Modranské víno je ozdoba a sláva stola.
Kiež by ti najväčšia sláva a palma daná bola.
Hodné je tokajského, podobné španielskym vínam,
je ako druhé šopronské, vyrovná sa im silou.
Je naše svojou dobrou chuťou a sladkosťou príjemnou.
O winie modraÅ„skim piszÄ… tež M. Bel i J.M. Korabinsky, najslynniejszy WÄ™gierscy hystorikowie i geografi 18. wieku. Obaj oceniajÄ… winice modraÅ„skie jak najurodzajniejsze z caÅ‚ego regionu MaÅ‚ych Karpat.
Kultura i tradycja winiarstwa przetrwaÅ‚a do dzisiaj. W 2. poÅ‚owie 18. wieku z powodu chorób winogrona, zawleczonych do Europy z Ameriki, przede wszystkim filoxera zniszczyÅ‚a rozlegÅ‚e powierzchnie winic.
Do dzisiaj w kamienicach winiarskich z 17.-19. wieku zachowaÅ‚ siÄ™ typowy koloryt architektoniczny regionu MaÅ‚ych Karpat. NajwažniejszÄ… częściÄ… kamienic sÄ… obszerne piwnice. W nich znajdujÄ… siÄ™ beczki peÅ‚ne wina, któremu kamienista ziemia na poÅ‚udniowych zboczach MaÅ‚ych Karpat daÅ‚a osobliwy smak. I dlatego Modra jest wažnÄ… częściÄ… sÅ‚owackiego winiarstwa. Co drugi rok sÄ… w Modrej organizowane Å›wiÄ™ta zbierania winogrona - Winobranie. NajpotÄ™žniejszym hodowcÄ… winogrona jest Vinohradnicka spolocnost, firma, która hoduje winogrono na powierzchni ponad 1000 ha i zwraca uwagÄ™ równiež na badanie nowych gatunków winogrona. Wino dobrej jakoÅ›ci produkuje i Skolsky majetok i dužo kolejnych hodowcy winogrona.
M O D R A C E R A M I C Z N A
Tak jak wino modraÅ„skie ma niepowtarzalny smak i zapach, tak ceramika modraÅ„ska ma specyficzny ksztaÅ‚t i kolor. I tak samo bogatÄ… tradycjÄ™. Garnciarstwo (produkcja prostego glinianego naczynia) byÅ‚o zawsze Å›cisÅ‚e zwiÄ…zane z produkcjÄ…, przechowywanem i spožywaniem wina.
O najstarszej produkcji ceramicznej w Modrej dužo informacji nie mamy. PoczÄ…tki rozwiniÄ™tej cechowej produkcji siÄ™gajÄ… przed poÅ‚. 17. stulecia. W 18. wieku w Modrej osiedlilisiÄ™ Habanowie i wÅ‚aÅ›nie oni przyniosli ze sobÄ… wiedzÄ™ produkcji fajansu. W ten sposób byÅ‚y stworzone dane ku temu, aby rozwinęła siÄ™ produkcja ceramiki. Juž w r. 1889 byÅ‚a w Modrej zaÅ‚ožona szkoÅ‚a-warsztat ceramiczny. W r. 1912 powstaÅ‚ warsztat do produkcji glinianego naczynia, od r. 1923 warsztat wystÄ™powaÅ‚ pod nazwÄ… "Slovenska keramika". Do tych lat siÄ™gajÄ…
poczÄ…tki figuralnej i artystycznej ceramicznej tworczoÅ›ci. W r 1952 przeszÅ‚y wytwornie do ZwiÄ…zku wytwórczych spóÅ‚dzielni, i to juž z teraĂ…ÂşniejszÄ… nazwÄ… "Slovenska ludova majolika". Produkcja ceramiki jest w Modrej zwiÄ…zana z kilka generacjami wybitnych mistrzów i artystów. Z ich produktami možna siÄ™ spotkać w Modrej w Muzeum L. Stura, w Galerii I. Bizmayera, w firmowym sklepie SLM i kolejnych sklepach na rynku i w mnóstwie publicznych i prywatnych budynków w caÅ‚ym mieÅ›cie.
MODRA STUROVA
Od r. 1851 do Å›mierci tragicznej r. 1856 mieszkaÅ‚ L. Stur, kodifikator literackiego jÄ™zyka sÅ‚owackiego i kierownicza osobowość sÅ‚owackiego ruchu narodowego 19.st., w Modrej. Modra jest miejscem jego ostatniego wypoczynku. Z jego žyciem, tworczoÅ›ciÄ…, i jego zgonem jest zwiÄ…zanych 11 pomników. Na placu L. Stura, w budynku byÅ‚ego ratusza z r. 1836 znajduje siÄ™ Muzeum L. Stura. ZaÅ‚ožone byÅ‚o w 1964 roku. OsobnÄ… ekspozycjÄ… Muzeum L. Stura jest jego pamiÄ™tny pokój na placu L.Stura nr. 84, v tzw. Emreszovskom domu. Ekspozycja znajduje siÄ™ w pokoju, w którym L. Stur umarÅ‚. Na fasadzie domu jest tablica. W pobližu znajduje siÄ™ pomnik L. Stura z r. 1938 od akad. rzeĂ…Âşbiarza Frica Motosku. Pomnik pozostaje z dominujÄ…cej figury L. Stura, posÄ…gów jego towarzyszy J.M. Hurbana, M.M. Hodzu i J. Francisci-Rimavskeho i symbolicznych postaci sÅ‚owackich ochotników z rewolucji w r. 1848-1849. Na domu Schnella, nr. 81 znajduje siÄ™ tablica, która przypomina, že w tym domu mieszkaÅ‚ L. Stur w latach 1852-1855. Plac zostaÅ‚ nazwany po imieniu L. Stura w roku 1918, po powstaniu CzechosÅ‚owacji.
M O D R A - MIASTO KULTURALNYCH TRADYCJI
ModrÄ… možna nazwać równiež miastem poetów. Wiele wybitnych pisarzy tutaj szukaÅ‚o i odnalazaÅ‚o inspiracjÄ™. NaprzykÅ‚ad Jan Smrek, Laco Novomesky, Lydia Vadkerty-Gavornikova, Vinco Sikula, Jozef Mihalkovic. Ale równiež malarze i muzycy. Z modraÅ„skich instytucji kulturalnych možna wymienić Kulturny dom L. Stura, bibliotekÄ™, kino Mier, GaleriÄ™ Arias & Vanda, Ludovu skolu umenia. Každym rokiem organizujÄ… siÄ™ imprezy kulturalne - wystawy, koncerty, konkursy. WyjÄ…tkowÄ… instytucjÄ… jest Obserwatorium, w którym znajduje siÄ™ najwiÄ™kszy teleskop w SÅ‚owacji.
MODRA TURYSTYCZNA I REKREACYJNA
Górskie oÅ›rodki w Harmonii i Piesku sÄ… miejscem, gdzie spotykajÄ… siÄ™ turysci, cykloturysci, narciarze, pÅ‚ywaczy, jeĂ…Âşdzci, alpinisci, grzybiarzi, myÅ›liwi, poprostu amatorzi przyrody i sportu.
BezpoÅ›rednio w miescie znajduje siÄ™ areal pilki nožnej, boisko do piÅ‚ki rÄ™cznej, korty do tenisa,
kąpielisko, sztuczna ściana do wspinania, fitnesscentrum...
MODRA WSP�“Å�CZESNA
WiÄ™kszÄ… część katastru Modrej zabierajÄ… winice i lasy. Modra ma jednak wytworzone wszystkie dane do rozwoju usÅ‚ug, handlu, przemysÅ‚u, nauki i szkoÅ‚nictwa. Rozwój przemysÅ‚u juž z europiejskimi parametrami reprezentuje kompleks firmy KNOTT. NaukÄ™ reprezentuje Vyskumny ustav lieciv i Vyskumny ustav potravinarsky. Szkolnictwo tworzy sieć szkoÅ‚ podstawowych, Å›rednich, uczelni i pedagogicznych placówek. W obecnoÅ›ci miasto zmienia siÄ™ przy zachowaniu tradycji na miasto z atrybutami nowoczeÅ›nosci.
INFO
UrzÄ…d miasta, Duklianska ul. 38, 900 01 Modra, tel.: 033/647 22 12, www.modra.sk
Turisticka informacna kancelaria, Sturova 117, 900 01 Modra, tel./fax: 033/647 43 02, 0915 548 038, 0903 47 88 16, e-mail : tik@post.sk, tik@zoznam.sk, www.tik.sk
Policja: OO PZ SR Modra, Hrnciarska 1, tel.: 033/647 23 33
Policja miejska: Surska ul., tel.: 033/647 41 40
Poczta: Duklianska ul. 36, tel.: 033/647 24 00
Muzeum L. Stura: Sturova ul. 84, tel.: 033/647 27 65
Izba L. Stura: trzeba wcześniej umowić w Muzeum L. Stura
Galeria I. Bizmayera (baszta): trzeba wcześniej umowić w Muzeum L. Stura
Slovenska ludova majolika, Dolna ul. 138, tel.: 033/647 32 38, 0903 325 247
Gallery MERUM, Sturova ul. 108, tel.: 033/647 41 00
Eunika - były kościoł niemiecki
Msze : Kościoł katolicki Modra - niedziela 7.30 i 11.00
Kościoł ewangelicki Modra - niedziela 9.30
KRALOVA
Kralova zaÅ‚ožona byÅ‚a w r 1609 jak osada poddaÅ„cza Modrej (podczas podniesenia Modrej na swobodne miasto królewskie). Ludność osady byÅ‚a sÅ‚owacka, chorwacka, czeska i niemiecka.
W roku 1663 osada zosała zniszczona przez wojska tureckie i dzięki zapomogi miasta została znowa odbudowana. Dominantą Kralovej jest kościol ewangelicki i kaplica sw. Michała z r. 1873.
HARMONIA
Harmonia jest rekreacyjnÄ… miejscowoÅ›ciÄ… znajdujÄ…cÄ… siÄ™ na zboczu MaÅ‚ych Karpat 2 km na pólnoc od centrum Modrej. PowstaÅ‚a w r. 1890 zaÅ‚oženiem letniska Harmonia. Po kolei przybywaÅ‚y nastÄ™pne oÅ›rodki uzdrowisk klimatycznych. Dzisiaj Harmonia jest na powierzchni 188 ha i znajduje siÄ™ tutaj ok. 600 domków mieszkalnych, letniskowych, hoteli. Z Modrej možna do Harmonii dostać siÄ™ równiež szlakiem turystycznym.
PIESOK - Zochova chata
Rekreacyjna miejscowość Piesok znajduje siÄ™ ok. 3 km na pólnoc od Harmonii . Ta miejscowość ma ciekawÄ… geologicznÄ… prześłość. ZnajdujÄ… siÄ™ tutaj formacje skalne - Traja jazdci, Kamenna brana, Bartolomejske skalky, Medvedia skala a Tisove skaly. Rozwój turystyki nastÄ…pil w 19. stuleciu . Pod koniec 19. st. miasto Modra zbudowaÅ‚o tutaj miejskÄ… willÄ™ letniskowÄ… , póžniej ZochowÄ… chatÄ™.
GASTRONOMICZNE SPECJALNOÅšCI, DEGUSTACJA WIN
Modra jest jednym z najciekawszych punktów na Malokarpackiej winnej drodze. Region MaÅ‚ych Karpat jest znany swojÄ… goÅ›cinnoÅ›ciÄ… , Å›wietnÄ… kuchniÄ… i dobrÄ… jakoÅ›ciÄ… win.
PIĘĆTYP�“W NA WYCIECZKĘ DO OKOLICY MODREJ
1. Harmonia, Zochova chata - miejscowosci rekreacyjne nadajÄ…ce siÄ™ do turystyki pieszej (wieža
widokowa na górze Velka Homola)
2. Zamek Cerveny Kamen - nad wioską Pila - średniowieczny zamek z muzeum broni, galerią,
piwnicami, ptakami drapiežnymi
3. Pezinok - Malokarpackie muzeum winiarstwa
4. Slovensky Grob - gastronomiczne specjałności
5. Senec - turystyczne centrum z atrakcyjnymi plažami - Slnecne jazera